ODWRÓCONA KLASA – DLACZEGO I JAK ODWRACAĆ EDUKACJĘ?

WSTĘP

Rozwój technologii, jej stopniowe wkraczanie do szkolnej rzeczywistości oraz chęć przełożenia tego trendu na wymierne korzyści dla edukacji są determinantami wielu eksperymentów i innowacji mających obecnie miejsce w oświacie. Jednym z takich przedsięwzięć jest metoda odwróconej klasy, zdobywająca uznanie praktyków na całym świecie. Charakteryzuje się ona tym, że uczniowie zapoznają się jeszcze przed zajęciami z materiałami przygotowanymi i udostępnionymi im przez nauczyciela. Pomocą w tworzeniu i dystrybucji tych materiałów edukacyjnych są tutaj najczęściej nowe technologie (Internet, platformy edukacyjne itd.). Jakkolwiek, odwrócona klasa nie opiera się jedynie na tych powierzchownych pryncypiach. Metoda ta stanowi paradygmatyczną zmianę w samym podejściu do nauczania. Jest bowiem przejściem od edukacji skupionej głównie na nauczycielu, występującym w roli mędrca-wykładowcy (ang. Sage on the Stage), do edukacji skoncentrowanej wokół ucznia i jego potrzeb, gdzie nauczyciel jest przewodnikiem prowadzącym uczniów przez meandry wiedzy (ang. Guide on the Side). Odwrócona klasa pomaga w bardziej spersonalizowanym doświadczaniu nauki. Jest więc tym, co szkoła powinna gwarantować uczniom w pierwszej kolejności.

GENEZA ODWRÓCONEJ KLASY I KORZYŚCI PŁYNĄCE Z JEJ ZASTOSOWANIA

Metoda ta nie ma jednego twórcy ani przyjętej modelowej formy. Jest to koncept, który wyewoluował już w latach 90 XX wieku, na gruncie wielu teoretycznych dociekań ludzi dążących do ulepszenia tradycyjnego sposobu prowadzenia zajęć szkolnych i akademickich. Odwrócona klasa początkowo funkcjonowała w różnych formach i zakresach, jako metoda eksperymentalna na pojedynczych kursach uniwersyteckich. Akademicy udostępniali swoim studentom materiały w formie papierowej jeszcze przed zajęciami, by móc przy okazji następnego spotkania przystąpić od razu do rzeczowej dyskusji, czy bardziej wymagających zadań pracy grupowej. Następnie, wraz ze wzrostem zaangażowania technologii w codziennym życiu, w celu dystrybucji materiałów zaczęto wykorzystywać pocztę elektroniczną, a same materiały edukacyjne były coraz częściej digitalizowane. Zmieniała się również ich forma. Zastosowanie urządzeń technologii informacyjno-komunikacyjnych umożliwiło dzielenie się nie tylko zwykłymi tekstami, ale również filmami wideo, dźwiękami, zapisami audycji radiowych, czy ilustracjami w wysokich rozdzielczościach. Powstawały pionierskie inicjatywy, takie jak OpenCourseWare od Massachusetts Institute of Technology (2001) i Khan Academy (2006), które oferowały darmowy dostęp do udostępnianych przez siebie wysokojakościowych zasobów i filmów edukacyjnych. Przyjmuje się, że oficjalnie w szkolnej praktyce, w formie znanej nam obecnie, odwrócona klasa została zapoczątkowana w 2007 roku przez dwóch amerykańskich nauczycieli: Jonathana Bergmana i Aarona Samsa. Nagrywali oni swoje lekcje i udostępniali je w Internecie uczniom nie mogącym z różnych względów uczestniczyć we wszystkich zajęciach. Szybko zauważyli, że ich nagrania cieszą się dużą popularnością nie tylko wśród ich własnych uczniów, a forma, w której zarejestrowane były lekcje, umożliwiała znaczne zwiększenie zasięgu ich oddziaływania. Jednym z najbardziej spektakularnych przykładów korzyści płynących ze stosowania metody odwróconej klasy jest przypadek amerykańskiej szkoły Clintondale High School na przedmieściach Detroit w stanie Michigan. Uczniowie tej szkoły osiągali wyniki, które plasowały ich w najgorszych 5% rankingu stanowego. Efekty ewaluacji przeprowadzonej w 2010 r. przez nauczycieli na koniec pierwszego roku edukacji w szkole (9 klasa), wykazały że procent niezaliczonych przez uczniów przedmiotów był bardzo wysoki. Aż 52% uczniów nie zaliczało zajęć z języka angielskiego, 44% z matematyki, 41% z nauk przyrodniczych (biologia, chemia, fizyka), a 28% z nauk społecznych (ekonomia, historia, psychologia, wiedza o społeczeństwie). Dodatkowo, zwiększająca się liczba wagarujących uczniów nie prognozowała poprawy tych statystyk. Powyższa sytuacja zmusiła dyrektora placówki, Greg’a Green’a, do szukania niekonwencjonalnych rozwiązań, które mogłyby wpłynąć na lepsze wyniki uczniów jego szkoły, i które zmieniłyby ich nastawienie do samej nauki. Po trwającym 20 tygodni eksperymencie nauczyciela Andy’ego Scheel’a, prowadzącego 2 grupy uczniów: jedną w sposób tradycyjny, drugą metodą odwróconej klasy, wyniki tej drugiej grupy były na tyle zadowalające, że zdecydowano się na radykalne odwrócenie kształcenia w całej placówce. Dzięki pomocy firmy technologicznej TechSmith, opracowano metody rejestrowania nauczycielskich prezentacji i ich dystrybucji wśród uczniów. System wprowadzony w Clintondale zakładał, że uczniowie w domach będą zapoznawali się z materiałami nagranymi i udostępnionymi im przez nauczycieli, a zadaniami, które do tej pory rozwiązywaliby w domu, będą zajmowali się w czasie lekcji, pod pilnym okiem nauczyciela. Dzięki temu zabiegowi zwiększono czterokrotnie ilość czasu nauczycieli spędzanego w bezpośrednim kontakcie ze swoimi podopiecznymi. Po roku zajęć prowadzonych w tej formie, wyniki osiągane przez uczniów zmieniły się diametralnie. Procent niezaliczonych egzaminów na koniec pierwszego roku nauki z angielskiego spadł do 19%, z matematyki do 13%, z nauk przyrodniczych do 19%, a z nauk społecznych do 9%. Szkoła do dziś stosuje ten system, który zyskał uznanie zarówno wśród prowadzących, jak i uczniów. Przypadek Clintondale High School jest szczegółowo opisany na stronie, gdzie znaleźć można informacje dotyczące sposobu odwracania kształcenia na konkretnym przykładzie, opinie uczniów i nauczycieli odnośnie metody oraz, co najważniejsze, materiały wytworzone przez nauczycieli w ramach prowadzonych przez nich przedmiotów. Daje to szansę osobom postronnym na dokładne zapoznanie się ze sprawdzonym w praktyce sposobem prowadzenia zajęć metodą odwróconej klasy, czy też na zaadaptowanie gotowych już materiałów do swoich lekcji.

JAK ODWRÓCIĆ KLASĘ?

Istnieje wiele możliwości rozpoczęcia pracy metodą odwróconej klasy gdyż, jak już wcześniej wspomniano, nie istnieje żaden oficjalnie przyjęty wzór, który regulowałby narzędzia, czy sposoby odwracania procesu edukacyjnego. Dowolność, którą tutaj otrzymujemy pozwala na dopasowanie tej metody zależnie od potrzeb grupy, czy upodobań i możliwości nauczyciela. Standardowo odwróconą klasę zwykło się kojarzyć z krótkimi, kilku lub kilkunastominutowymi filmami przygotowanymi przez nauczyciela, na których to w formie prezentacji, czy zarejestrowanego instruktażu z narracją, przedstawia on zagadnienia niezbędne do opanowania przez uczniów do następnych zajęć. Zalety wykorzystania w tym celu filmu zauważył już w 2004 roku Salman Khan, kiedy prowadził i nagrywał swojej siostrzenicy korepetycje z matematyki. Tłumaczył on, że poprzez zastosowanie filmu dajemy uczniom możliwość zatrzymania się w dowolnym momencie, przewinięcia w celu ponownego zapoznania się z trudniejszym do opanowania fragmentem oraz, nade wszystko, dajemy im szansę na powrót do materiału w dowolnym momencie. Kolejną zaletą takiej formy jest to, że film rozpowszechniony z wykorzystaniem ogólnodostępnych i darmowych serwisów, takich jak YouTube, czy Vimeo, daje możliwość innym nauczycielom na użycie go na swoich zajęciach. Ponadto przyjmuje się, że tworząc i wykorzystując materiały edukacyjne w formie multimedialnej, bardziej trafia się do współczesnej młodzieży, która żyje aktualnie w realiach naznaczonych dyktatem takiego przekazu. Sam film nie jest jednak najbardziej efektowną i efektywną formą materiału możliwą do zastosowania w odwróconej klasie. Dostępne obecnie narzędzia dają nauczycielom możliwość integracji materiału wideo, plików dźwiękowych, animacji oraz dedykowanych ćwiczeniowych modułów interaktywnych w celu możliwie największego zaangażowania ucznia w naukę. Jednym z takich narzędzi umożliwiającym tworzenie wysokojakościowych i w pełni interaktywnych materiałów edukacyjnych jest darmowy, udostępniony w Internecie edytor mInstructor. Z narzędzia może skorzystać każdy, nawet bez konieczności zakładania konta, co stanowi szansę na dotarcie z tym rozwiązaniem do szerokich rzesz odbiorców, gdyż edytor może być z powodzeniem wykorzystywany zarówno przez nauczycieli, uczniów, studentów, korepetytorów, jak i każdego innego, kto chciałby się z nim zaznajomić.

Rysunek 1. Okno edytora mInstructor.

Edytor umożliwia dostęp do ponad 100 modułów, mogących wchodzić ze sobą w interakcję, w celu maksymalnego zróżnicowania tworzonego z jego wykorzystaniem materiału edukacyjnego. Znajdziemy tutaj zarówno dedykowane moduły ćwiczeniowe, rozmaite media, a nawet
elementy umożliwiające dodawanie skryptów w języku JavaScript. Co niezwykle istotne, moduły ćwiczeniowe występujące na platformie skonstruowane zostały w taki sposób, by odpowiadać możliwie największej liczbie przedmiotów szkolnych. Wśród dostępnych są takie, które można wykorzystać w materiałach matematycznych, językowych, przyrodniczych, historycznych oraz nauce programowania. mInstructor jest bardzo elastycznym narzędziem, co odzwierciedla fakt, iż pozwala nawet na pisanie własnych stylów w języku CSS, który umożliwia zmiany powłoki graficznej każdego elementu dostępnego w edytorze. Serwis oferuje również Repozytorium, czyli swoistą bazę materiałów stworzonych i udostępnionych przez samych nauczycieli. Znajdują się tam tylko zasoby, które po wysłaniu ich do publikacji przez użytkowników platformy przeszły weryfikację moderatora. Zastosowanie tej procedury pozwala mieć pewność co do jakości i zawartości merytorycznej materiałów dostępnych w serwisie.

Rysunek 2. Repozytorium.

Jakkolwiek, samo narzędzie do tworzenia interaktywnych treści edukacyjnych jest tylko ułamkiem tego, co współcześnie wykorzystać można w ramach przygotowywania zajęć metodą odwróconej klasy. Miejscem właściwym dla organizowania działań tego typu są platformy LMS (Learning Management System). Dlatego zasoby stworzone w serwisie mInstructor możemy wyeksportować w popularnym standardzie SCORM i umieścić je na dowolnej platformie edukacyjnej wspierającej takie rozwiązania. W tym kontekście, naturalnym rozszerzeniem edytora mInstructor jest darmowa platforma edukacyjna mCourser, gdzie po założeniu konta otrzymujemy dostęp do narzędzi umożliwiających zarządzanie wirtualną edukacją.

Rysunek 3. Kolekcje w mCourser.

mCourser umożliwia nauczycielom wykorzystanie zarówno własnych materiałów edukacyjnych, jak i materiałów dostępnych na platformie w zakładce „Kolekcje”. Znajdują się tam publikacje komercyjne wiodących wydawców oraz darmowe e-podręczniki, m.in. będące przeniesieniem na formę interaktywną popularnych rządowych podręczników, takich jak „Nasza szkoła” i „Nasz elementarz”. Platforma daje też możliwość organizowania i brania udziału w konkursach. To właśnie na mCourserze organizowana jest polska edycja Międzynarodowego Konkursu Informatycznego “Bóbr”. Jednakże, najważniejszą funkcją opisywanej platformy w kontekście tematu odwróconej klasy, jest to, co skrywa się pod zakładkami „Społeczność” oraz „Moja szkoła”, a do czego dostęp uzyskuje się po rejestracji. Pod postacią platformy mCourser otrzymujemy narzędzie do zaawansowanego moderowania stworzonymi przez siebie szkołami i klasami. Mamy tutaj możliwość projektowania zadań i testów z materiałów, którymi dysponują nauczyciel i uczniowie. Dodatkowo, korzystając z usług tej platformy edukacyjnej, nauczyciel otrzymuje również możliwość generowania raportów dla konkretnych zadań udostępnianych uczniom, oraz szczegółowy wgląd w aktualne wyniki pracy każdego z nich, by móc na bieżąco śledzić ich postępy, oraz problemy, z którymi borykają się oni w ramach omawianego tematu.

Rysunek 4. Szczegółowy raport wygenerowany na podstawie wyników zadań uczniów.

Takie rozwiązanie pozwala na dokładne zdiagnozowanie stanu posiadanej wiedzy przez każdego ucznia, wyszczególnienie obszarów wymagających dodatkowych ćwiczeń oraz na szybkie ich wysyłanie.

PODSUMOWANIE

Główną zaletą odwróconej klasy jest to, że dążymy do tego, by uczeń był bardziej samodzielny. Wypracowanie umiejętności indywidualnego kierowania własną nauką jest podstawą do podejmowania w przyszłości wysiłków związanych z samokształceniem, które w dobie ogólnodostępnej informacji będzie coraz bardziej zyskiwało na znaczeniu. W odwróconej klasie uczeń zapoznaje się z materiałem jeszcze przed zajęciami, dzięki czemu otrzymuje możliwość indywidualnego dopasowania tempa przyswajania informacji do swoich możliwości. Nauczyciel, z drugiej strony, odciążony jest z obowiązku przedstawiania materiału w formie podawczej na lekcji, a czas w ten sposób zaoszczędzony, może być przeznaczony np. na kreatywne dyskusje lub rozwiązywanie problemów, które mógł przysporzyć uczniom nowy temat. Ponadto, dzięki zachodzącemu tutaj zwiększeniu częstotliwości bezpośredniego kontaktu ucznia z nauczycielem oraz dzięki pomocy wszelkich platform edukacyjnych, pedagog, który do tej pory nie miał możliwości dokładnego poznania stanu wiedzy każdego ucznia przed sprawdzianem, czy pracą klasową, teraz jest w stanie zapoznać się ze szczegółowym bieżącym raportem dotyczącym konkretnych problemów, z którymi borykają się jego uczniowie. Zastosowanie metody odwróconej klasy z wykorzystaniem przedstawionych narzędzi, umożliwia uczniom nie tylko uczenie się przez czytanie przygotowanych wcześniej przez nauczyciela tekstów czy oglądanie nagranych przez niego prezentacji, ale również dzięki wykonywaniu interaktywnych ćwiczeń. Taki sposób nauki bardziej angażuje, pomaga w przyswojeniu nowych informacji oraz daje szanse na stworzenie ugruntowanej i wielopoziomowej wiedzy.

Źródła:

• J. Bergmann, A. Sams. Flip your classroom: reach every student in every class every day, International Society for Technology in Education, Waszyngton 2012.
• J. Bishop, M. Verleger, The flipped classroom: A survey of the research, ASEE National Conference Proceedings, Vol. 30. No. 9., Atlanta 2013.
• S. Khan, Akademia Khana, Szkoła bez granic, Media Rodzina, Poznań 2013.
• C. Rotellar, J. Cain, Research, Perspectives, and Recommendations on Implementing the Flipped Classroom, American Journal of Pharmaceutical Education, 80(2), 34/2016.
• Raport o stanie edukacji 2012, Liczą się efekty, praca zbiorowa, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2013.

Źródła internetowe:

• T. Rosenberg, Turning Education Upside Down, New York Times, 2013 (http://opinionator.blogs.nytimes.com/2013/10/09/turning-education-upside-down/)
• http://www.techsmith.com/flipped-classroom.html
• http://flippedhighschool.com/
• https://ocw.mit.edu
• https://www.khanacademy.org/
• https://www.minstructor.pl/
• https://www.mcourser.pl/
• http://www.bobr.edu.pl/
• http://www.erasmusplus.org.pl/

O autorze:

Ariel Wrona – ekspert edukacyjny i redaktor w wydawnictwie e-learningowym Learnetic SA, doktorant pedagogiki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. W kręgu jego zainteresowań znajdują się e-learning oraz szeroko rozumiana informatyzacja edukacji.

Tekst w zmienionej formie ukazał się w publikacji: „Informatyka w edukacji, Wokół nowej podstawy”, M. Sysło, A. Kwiatkowska (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2017, ss. 374-387.